اشکال دارویی فقط قرص و آمپول نیست!
اشکال دارویی فقط قرص و آمپول نیست , امروزه داروها به علل مختلفی همچون پیشگیری از بیماری های خاص، التیام علایم و درمان بیماری ها، تقویت افراد در مقابله با بیماری ها و …. به كار می روند. كاربرد وسیع این مواد بدون آگاهی و شناخت عمومی از آنها خالی از لطف نخواهد بود. در این مقاله به ذكر مطالبی در مورد داروها می پردازیم :
منشاء داروها چیست ؟
در قدیم داروها از مواد معدنی، گیاهی و در برخی موارد از حیوانات تهیه می شدند اما امروزه اكثر داروها از طریق فرآیندهای شیمیایی ساخته می شوند. البته لازم به ذكر است كه هم اكنون نیز بسیاری از داروها اشكال مصنوعی موادی هستند كه در طبیعت وجود دارند اما به علت مصرف زیاد و یا مسایل اقتصادی، استفاده مستقیم از منابع طبیعی برای تولید آنها انجام نمی شود.
چرا گاهی داروهای یكسان، نام های متفاوت دارند؟
وقتی داروی جدیدی كشف می شود و مراحل تأیید از سازمان های مسئول را می گذراند ، با نام انتخابی سازنده آن روانه بازار می شود. سازنده دارو به لحاظ فنی تا 20 سال حق انحصاری تولید دارو را دارد اما ممكن است دیگر سازندگان دارو نیز پس از مدتی ، در آزمایشگاههای تحقیقاتی خود به حكم تصادف به فرمول همان دارو دست یابند. در این حال آنها موظف به ارائه آن دارو با نام تجاری متفاوت از داروی قبلی موجود در بازار می باشند كه شكل ظاهری آن نیز می تواند متفاوت از آن باشد. بدیهی است این داروهای یكسان نام ژنریك مشابه اما نام تجاری متفاوت دارند.
داروها چگونه نامگذاری می شوند؟
تمام داروهای مورد مصرف عمومی دارای سه نام هستند : اول ، نام ژنریك كه نام رسمی – پزشكی است كه با توجه به ماده فعال و مؤثر آن و توسط یك كمیته رسمی نامگذاری می شود. دوم ، نام تجاری است كه از سوی سازنده دارو و بر اساس سهولت تلفظ، تشخیص و به خاطر سپاری دارو انتخاب می شود و سوم ، نام شیمیایی است كه جنبه فنی دارد.
با وجود مراحل مختلف تأیید دارو و حذف داروها با خطر سمیت بالا چرا برخی داروها كه دارای عوارض جانبی زیاد هستند وارد بازار می شوند؟
یك دارو پس از نشر باید مراحل متفاوتی را برای اخذ مجوز تولید بگذراند كه این مراحل به طور متوسط 10- 6 سال طول می كشد. قانوناً یك دارو باید مطمئن و از نظر پزشكی مؤثر باشد ، لذا به مقایسه عوارض جانبی و میزان فواید آن می پردازند. به عنوان مثال یك داروی دارای عوارض جانبی كه تنها خاصیت آن رفع یك سردرد معمولی است ، بدون شك مورد تایید قرار نخواهد گرفت اما ممكن است یك داروی خطرناك سمی كه برای معالجه سرطان مؤثر است مورد تایید قرار گیرد. تناسب و سازگاری پزشكی ، بخشی از فرآیند تایید دارو است. البته بدیهی است این مطلب در مورد داروهایی كه به طور غیر مجاز ساخته و روانه بازار می شوند صدق نمی كند.
اشکال دارویی فقط قرص و آمپول نیست!
منظور از عوارض جانبی داروها چیست؟
عوارض جانبی دارو ، واكنش هایی هستند كه بر اثر مصرف دارو می توانند در فرد ( نه همیشه ) ظاهر شوند. علت آن نیز انتشار دارو، در سراسر بدن است ، چه دارو به طور خوراكی مصرف شود و چه از راه تزریق یا استنشاق باشد. لذا اثرات ناشی از تأثیر دارو بر سایر بافت ها( غیر از بافت هدف دارو) باعث ایجاد علایمی می شود كه عوارض جانبی آن دارو نامیده می شود. به عنوان مثال داروهای آنتی كولیزژیك كه برای برطرف كردن اسپاسم دیواره روده باریك تجویز می گردند می توانند بر چشم اثر گذاشته و باعث خشكی دهان شوند و همچنین با تأثیر گذاری روی مثانه باعث احتباس ادرار شوند. البته اینگونه عوارض ممكن است بسیار جزئی باشند و بعد از عادت كردن به دارو به تدریج ناپدید شوند ، ولی در صورت تداوم آنها بر حسب تصمیم پزشك معالج می توان مقدار مصرف داروها را كم كرد یا فاصله زمانی مصرف دارو را افزایش داد و یا نهایتاً از داروی مشابه دیگری استفاده كرد.
البته نكته قابل ذكر در این میان ، واكنش های نامطلوب است كه متفاوت از عوارض جانبی هستند. آنها واكنشهایی هستند غیرمنتظره و پیش بینی نشده كه به اثرات و عوارض معمولی یك دارو ارتباط ندارند و می توانند ناشی از حالات آلرژیك(حساسیتی) ، یا اختلال وراثتی(مثل فقدان آنزیم غیر فعال كننده دارو) ، بر وراثتی(مثل فقدان آنزیم غیر فعال كننده دارو) و یا بر اثر تداخل با داروهای دیگر باشند كه شامل جوش پوستی، ورم صورت، زردی و حتی شوك و اغماء است. ظهور واكنش های نامطلوب، معمولاً ایجاب می كند كه مصرف دارو قطع شود.
داروها به چند شكل وجود دارند و تفاوت اشكال مختلف آنها چیست؟
داروهای جامد عمدتاً به شكل قرص، كپسول ، شیاف ، كرم و پماد وجود دارند. قرص ها ذرات دارویی هستند كه به كمك یك ماده چسباننده و افزودنیهای دیگر به شكل گرد ، استوانه ای و یا …. در آمده اند كه خود به صورت قرص های بلعیدنی(مانند اكثر قرص های موجود در بازار كه پس از بلع در مجاری گوارشی هضم و جذب می شوند ) قرص های جویدنی(كه به منظور جذب سریع تر دارو طراحی شده اند) قرص های مكیدنی(جهت جذب آرامتر و بقای بیشتر ماده دارویی در فضای دهان می باشند كه معمولاً این داروها نقش ضد عفونی كننده و یا بی حس كننده مخاط دهان را دارند) در بازار وجود دارند. در كپسول، ذرات دارویی داخل یك پوشش ژلاتینی قرار گرفته كه این پوشش در معده و روده حل می شود و دارو آزاد می گردد. گاهی تركیب پوشش ژلاتینی طوری است كه در معده حل نشود و تنها در روده باریك قابلیت حل را داشته باشد. در شیاف ذرات دارو و روكش آنها طوری طراحی شده كه قابلیت جذب سریع از طریق مخاط را داشته باشد. در كرم دارو قابلیت جذب از طریق پوست را دارد.
داروهای مایع نیز به شكل شربت، الگزیر، سوسپانسیون و آمپول تزریقی وجود دارند. شربت داروی حل شده در یك محلول غلیظ قندی است كه بعضاً برای بهبود طعم به آن چاشنی نیز می افزایند. الگزیر مشابه شربت است اما در اینجا آب و الكل به عنوان حلال به كار رفته است. مانند الگزیر اكسپكتورانت كه ضد سزفه است. سوسپانسیون، ذرات بسیار ریز داروست كه در یك حلال مایع به شكل معلق قرار گرفته اند و آمپول های تزریقی كه با تركیبی خاص جهت ورود مستقیم به داخل سیستم خونرسانی بدن ساخته می شوند.
اسپری ها نیز فرم گازی(استنشاقی) داروها هستند.
اشکال دارویی فقط قرص و آمپول نیست!
مقالات بعدی مارا در این زمینه دنبال کنید .
در مقالات بعد نگاهی عمیق به اشکال مختلف داروها می اندازیم .
